[T06] Juhani Pallasmaa – Đôi mắt của làn da

[Lời người dịch] Mùa đông năm 2017, tôi vẫn còn nhớ như in cái cảm giác câm lặng khi lần đầu tiên bước chân vào nhà hỏa thiêu Baumschulenweg ở Berlin, Đức. Đây vốn dĩ là một trong những công trình yêu thích của tôi từ thời sinh viên. Nhưng chỉ khi đến tận nơi, tự mình đắm chìm vào cái không gian mênh mông tĩnh lặng của một rừng cột bê tông cao vút “xuyên thủng” trần và thứ ánh sáng xanh trầm mặc- một sự hòa trộn giữa màu của vật liệu nhân tạo và màu của ánh sáng tự nhiên, tôi mới có thể hiểu được giá trị tinh thần và cảm được vẻ đẹp chân thực của không gian này.

Trong suốt 5 năm học tại Việt Nam, tôi luôn tự hỏi tại sao giá trị của một đồ án thiết kế nội thất luôn được đánh giá thông qua các yếu tố hữu hình và các giá trị ngắn hạn, vậy còn cảm xúc và trải nghiệm của con người khi sử dụng không gian ấy? Đến cuối cùng thì đâu là giá trị cốt lõi của một không gian nội thất khi không gian bên trong (inside space), nơi tiếp xúc trực tiếp và thường xuyên với con người và hoạt động hằng ngày của họ nhưng lại không thể gợi lên cảm xúc và tồn tại trong kí ức của người sử dụng? Lời giải cho những câu hỏi này bắt đầu được định hình từ cái khoảnh khắc mà tôi bước vào nhà hỏa thiêu năm đó và dần trở nên rõ ràng hơn khi tôi đọc được những bài tiểu luận của kiến trúc sư người Phần Lan- Juhani Pallasmaa về mối liên hệ giữa kiến trúc với ý nghĩa của sự tồn tại con người thông qua các trải nghiệm không gian và khái niệm Hiện tượng luận (Phenomenology) trong kiến trúc. 

Đôi mắt của Làn da (The Eyes of the Skin), được xuất bản lần đầu vào năm 1996, là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Juhani Pallasmaa và cũng là một cuốn sách kinh điển trong giảng dạy lí luận kiến trúc. Cuốn sách đặt ra những câu hỏi cơ bản nhất về nguồn gốc, quá trình phát triển và hệ quả tất yếu của sự thống trị của thị giác so với 4 giác quan còn lại trong cảm thụ nghệ thuật nói chung và đặc biệt trong thiết kế kiến trúc nói riêng. Juhani cho rằng việc đè nén những giác quan khác đã khiến khả năng kết nối tinh thần giữa con người với không gian trở nên chai sạn. Ý tưởng này cũng được thể hiện rất rõ thông qua một loạt những câu hỏi được đặt ra trong phần mở đầu ở một bài tiểu luận khác của Juhani Pallasmaa, Hình thái của cảm xúc- Một góc nhìn về Hiện tượng luận trong kiến trúc (The geometry of feeling- A look at the phenomenology of architecture) (Frampton 1992):

“Why do so very few modern buildings appeal to our feelings, when almost any anonymous house in an old town or the most unpretentious farm outbuilding gives us a sense of familiarity and pleasure? Why is that the stone foundations we discover in an overgrown meadow, a broken down barn or an abandoned boat house can arouse our imagination, while our own houses seem to stifle and smoother our daydream? The buildings of our own time may arouse our curiosity with their daring or inventiveness, but they hardly give us any sense of the meaning of our world or our own existence” 

“Vì sao có rất ít những công trình hiện đại có thể khơi gợi cảm xúc của chúng ta, trong khi gần như bất kì một ngôi nhà vô danh nào ở trong một thị trấn cũ hay một nông trại khiêm tốn ngoài trời đều có thể đem đến cho chúng ta một cảm giác thân thuộc và thoải mái? Tại sao những cái nền đá mà chúng ta tìm thấy ở những đồng cỏ um tùm, một cái kho thóc đổ nát hay một cái nhà nổi bỏ hoang đều có thể kích thích trí tưởng tượng của con người trong khi chính những ngôi nhà mà ta đang ở lại bóp chết sự mơ mộng của chúng ta? Những công trình xây dựng trong thời đại ngày nay có thể khơi dậy sự tò mò ở con người nhờ sự sáng tạo hấp dẫn nhưng chúng lại khó lòng đem đến cho chúng ta bất kì ý nghĩa nào về thế giới này cũng như sự tồn tại của chính chúng ta.”

Đây bản dịch của chương đầu tiên trong cuốn sách với hy vọng giới thiệu một nguồn thông tin hữu ích cho những ai quan tâm đến vấn đề này.